Eg grein då eg gjekk nedover Ibsens gate til Rådhuset i går. Den daglege ettertanke-halvtimen tok meg tre år attende til dagen som skulle bli så grufull at knapt nokon hadde forestilt seg det føreåt.
Kor var du 22. juli 2011? Eg var på Helgeland. Dagen før, 21. juli, har mannen min gibursdag. Gode vener like frå ungdommen, Anne Berit og Tom, kom innom på nordlandsturen sin, og vi hadde ein nydeleg dag på Vega i lag før vi avslutta med heimelaga jordbær-blautkake i stova til svigermor. At det skulle bli hennar siste sommar, visste vi heller ikkje då, og difor vert 21. juli ståande i eit ekstra mildt og godt lys, og i grell kontrast til dagen som skulle koma.
«Kor er Audun (Lysbakken) og Gina (Barstad)? Veit du det?» Sara Bell, leiar for Bergen SV, ho som er roleg uansett kor det stormar, var brått på telefonen frå utanlandsferie. Eg ana fred og ingen fåre på terrassen hos svigermor og tykte det var veldig kor oppøst Sara var. «Det har gått av en bombe i regjeringskvartalet. Vet du kor de er?» Dagen fekk ein annan let. Eg meinte å vita kor både Audun og Gina var, men kasta meg over telefonen til Audun, dåverande statsråd. Det gjorde tydelegvis haugevis med andre også, og det tok litt tid før sms-en kom om kor han var og at alt stod vel til. Eg hugsar panikken, sjokket, redsla – og frykta for ekstrem-islamistisk terror, slik det straks vart spekulert i i media, med ditto innhyrt ekspertise. Timane som fylgde, var ikkje Noregs «finest hour». Det fekk altfor mange merka i hovudstadens gater og trikkar og banar om dei hadde utsjånad som kvalifiserte til muslim, for å seia det slik.
I min feriemodus meinte eg å vita at AUF-leiren på Utøya var avslutta den sommaren. Difor tok det tid før alvoret i meldingane om skyting på Utøya gjekk opp for meg. Yngsteson Ragnar, to års klassekamerat med Tore Eikeland, bleikna i andletet. Eg prøvde meg med eit hjelpelaust: «Det er ikkje sikkert at han er der», men stoppa før setninga var ferdig. «Mamma!» sa han berre, ungdommen, med mynde i røysta. Morgonen etter hugsar eg mine tunge steg opp trappa for å fortelja Ragnar at ingen fekk kontakt med Tore. «Eg visste det,» sa ungdommen, utan von. To dagar etter var vi med i fakkel- og rosetog i kommunesenteret i Sømna, Ragnar og vi andre. I mellomtida hadde vi fått vita at ein god kamerat av sonen til Tom og Anne Berit hadde vore på jobb i regjeringskvartalet og var svært hardt skadd, men kom til å overleva. Eg hugsar kor uverkjeleg det var å koma attende til Bergen, til den Blå Steinen og fortauet utanfor Folkets Hus, fylte med roser, lys og helsingar, til kameratar og kjende i AUF, Arbeidarpartiet og LO. Heile landet kjende nokon eller kjende nokon som kjende nokon som var råka, i by og land til like.
Det skulle vera valkamp. Den vart utsett medan Jens Stoltenberg deltok i gravferd etter gravferd- og bar kista til «Mor Utøya» då utålmodet byrja å breia seg hos somme om at «vi» måtte attende til det normale og at AP ikkje måtte «utnytta» – og det utan hermeteikn! – 22. juli politisk. Eg kjenner kor rasande avmektig eg framleis vert ved minnet. Utnytta politisk det som var eit terroråtak frå ein høgreekstremist, runnen i norsk jord på «beste vestkant» – og som hata Arbeidarpartiet så intenst at han ville ta liv både i regjeringskvartalet og så ta livet frå flest mogleg AUF-arar? Framleis skriv haugevis av menneske i sosiale media den grovaste sjikane mot Eskild Pedersen, han som stod på «topp ti» på terroristen si dødsliste, og som terroristen ville ikkje berre skyta, men halshogga. Mitt svar til dei macho-romantiserande Eskild Pedersen-hatarane er at AUF er inga hird og Eskild Pedersen ingen militær kommandant. No tek Arbeidarpartiet bladet frå munnet og går til felts mot AP-hatet. Det er på tide, og eg ynskjer dei alt frimod! For 22. juli var altså ikkje AP og Jens Stoltenberg si skuld, slik ein nesten kunne få inntrykk av etter at Gjørv-kommisjonen la fram sin rapport. 22.juli-terroren var høgreekstrem terror; PST hadde vore, og verkar framleis til å vera, blinde på det høgre auga, trass i at den terror som hadde teke liv på norsk jord også før 22. juli, den hadde vore høgreekstremistane sin.
I det det er tre år sidan 22. juli 2011, regnar det bomber over Gaza, der sivilbefolkninga er innestengde utan nokon stad å røma. Parallellen til Utøya er slett ikkje kunstig. Og kanskje var det det ho tenkte på, AUF-aren Ronja Løseth Breisnes i BA-intervju i går: «Hvis det er en ting jeg virkelig blir provosert over, så er det når avisene gir spalteplass til artikler om slanking og dietter, mens bombene samtidig faller over barn i Gaza.» Ære vere Ronja. Og ære vere all ungdom som står opp og strir i og for demokratiet, i fred og i fredeleg kappestrid. For kvar dag dei, og alle vi andre gjer det, taper terroristen. Og det er slik vi må vinna over høgreekstremismen: i politisk arbeid kvar einaste dag. «Vi vant og han tapte, og norsk ungdom kan svømme!» sa Utøya-overlevande Frida Holm Skoglund i rettssaka mot terroristen. Frimodig, livskraftig, engasjert og med driv, slik berre ungdom kan det. «Vi vant og han tapte.» Slik må det bli. Det berre må det.
Fremad, men aldri glemme!
Oddny I. Miljeteig
Gruppeleiar Bergen SV
På trykk i BA 23. juli